Bölüm I
Sokakta yürüyorum.
Derin bir çukur var kaldırımda.
İçine düşüyorum.
Kayboluyorum…
Çaresiz kalıyorum.
Benim hatam değil bu.
Bir çıkış yolu bulmak ömrü alıyor.
Bölüm II
Aynı sokakta yürüyorum.
Derin bir çukur var kaldırımda.
Görmemiş gibi yapıyorum.
Tekrardan düşüyorum içine.
İnanamıyorum aynı yerde olduğuma.
Bu benim hatam değil ama.
Bir hayli zaman alıyor oradan çıkmak.
Bölüm III
Aynı sokakta yürüyorum.
Derin bir çukur var kaldırımda.
Görüyorum onu.
Düşüyorum yine de… Alışkanlık.
Gözlerim açık.
Nerdeyim biliyorum.
Bu benim hatam.
Derhal çıkıyorum.
Bölüm IV
Aynı sokakta yürüyorum.
Derin bir çukur var kaldırımda.
Çevresinden dolanıyorum.
Bölüm V
Başka bir sokakta yürüyorum.
Portia Nelson
Şema terapisti ve psikiyatr Dr. Alp Karaosmanoğlu’nun, Şema Terapi alanında önemli araştırmalar yürüten Dr. Ida Shaw ile yaptığı bir röportajda, Shaw terapi sürecinde bu şiiri danışanlarıyla paylaştığını söylüyor. Portia Nelson’ın bu şiirinde, sokaktaki derin çukura düşmeyi, tekrar eden yaşam örüntülerimizin bir metaforu olarak düşünebiliriz. Terapi sürecine başlayan ya da devam eden bireyler genelde 4. veya 5. bölümde olmayı amaçlamaktadır ama çoğunlukla 2. veya 3. bölümdelerdir. Başka bir yoldan gitmek, farklı seçimler yapmak dışarıdan bakan biri için kolay görünse de, bildiği tek yol çukurlu yol olan kişi için bu hiç de kolay değildir.
Çocukken istismar edilen birinin yetişkinlikte şiddet uygulayan partner seçmesi, çocukken yalnız bırakılan birinin her an onu terkedebilecek kişilerle ilişkide olması, küçüklüğünde aşırı sorumluluk yüklenen bir çocuğun büyüdüğünde etrafında herkesin yardımına koşması her zaman olmasa da sıkça görülen durumlardır. Bu durum pek çok kişiye şaşırtıcı gelebilir. Çocukken bizi üzen, belki de travmatik olarak adlandırabileceğimiz yaşantılarımızı, neden seçme şansımız olan bir dönemde – yetişkinlikte de sürdürüyoruz diye düşünebilirsiniz. Kendine tekrar tekrar acı çektirmek irrasyonel görünüyor olabilir. Ancak insanlar olarak iyi şeyler yaşamayı arzu ettiğimiz kadar tutarlılığı arzu ediyoruz. Bir şey olumsuz dahi olsa ‘tanıdıksa güvenlidir’ gibi bir anlayışımız var. Bu sebepten çok kez aynı tuzaklara tekrar tekrar düşerken buluyoruz kendimizi.
Şema terapide hedeflenen çocukluk veya ergenlikten beri tekrar eden ve kişiye zarar veren yaşam örüntülerinin kırılması. Yani her zaman düşülen tuzaklara düşmek yerine kenarından geçmek, yolunu değiştirmeyi seçmek, başka bir yol olduğunu görebilmek. Jeffrey Young erken dönem uyum bozucu şemaların çoğu zaman yok olmadığını, ancak kişiye o şema tetiklendiğinde bu durumla başetmek için daha işlevsel yollar kazandırıldığını söylüyor. Şema artık kişinin hayatında uyum bozucu olmaktan çıkıyor. Psikoterapinin bu konuda desteği büyük.
Terapi kelimesi gününmüzde huzur ve keyif veren pek çok aktivite için kullanılıyor. Birçok danışan terapi odasında mutlu, enerjik, özgüvenli bir biçimde çıkmayı bekleyerek terapiye başlıyor. Fakat insanlarlar psikoterapiye başladığında, belki yıllardır konuşmadıkları, akıllarına gelince bile başka şeyler düşünmeye çalıştıkları konuları; terapi odasında tekrar hatırlıyor, gözlerinde canlandırıyor, sesli olarak ifade ediyor. Ayrıca psikoterapiden verim alabilmek için birçok terapist kısa vadede rahatlatan, huzursuz eden düşünceleri zihninden uzaklaştıran, tahammül edilmesi zor duygularla kalmasına engel olan davranışları aşamalı olarak bırakmasıı için danışanı motive eder. Çünkü bu eylemler ve düşünsel süreçler, anlık rahatlama sağladığı için zorlayıcı duygu ve düşünceler su yüzüne çıktığında tekrar başvurulan yöntemler olur. Deneyimli bir terapistin rehberliğinde dahi olsa, danışanın yapmadığı şeyi yapması, onu korkutan, acı veren, endişelendiren, tanıdık olmayan yeni bir yoldan gitmesi hiç de kolay değildir. Bu yüzden psikoterapi yalnızca kişiyi rahatlatan ve ilk seanstan itibaren iyi hissettiren bir süreç değildir. Amaçlanan, danışanın uzun vadede iyi hisssetmesi veya her zaman iyi hissetmiyor olmayı tolere edebilmesidir. Bu durumda danışanlar, terapi sürecinde, başladıkları ilk seansa göre daha mutsuz hissedebilirler, iniş çıkışlar olabilir. Bu da onları acaba terapi işe yaramıyor mu ya da daha mı kötü olmama sebep oluyor diye düşündürebilir. Burada yine Shaw’ın kullandığı bir metaforu uygun buluyorum. Karlı bir dağın tepesine ellerinizde koruyacak bir eldiven olmadan çıkarsanız eller donar ve artık acı hissetmezsiniz. Donma, hissizliğe sebep olur. Elinizi tekrar ısıtmaya başladığınızda bir süre sonra çok büyük bir acı hissedersiniz ama bu doktorları çok sevindirir, çünkü hissetmeye başlamanız iyileşme belirtisidir, o uzvun hala hayatta olduğunun işaretidir. Tabi bu hayata dönme süreci sancılı olabilir, bu çok normaldir. Farkındalık, yüzleşme ve değişim sürecinde bunlarla karşılaşmak çok olağan olduğu gibi zorlayıcıdır. Yine de elinizin donmuş olarak kalmasını tercih etmeyeceğiniz gibi, sıkıntı veren yaşam örüntülerini de kısa süreli bir miktar acı, korku, öfke gibi duyguya değişerek hayatınızın geri kalanını daha tatminkar, huzurlu ve dolu devam edebilirsiniz.
Sizce siz hangi bölümdesiniz ve bir sonraki aşamaya geçmek için neler yapabilirsiniz?